مقدمه

ازدواج تقريبا اساس تشكيل خانواده و مبناي سازمان اجتماعي هر كشوري است. اهميت پيمان زناشوئي باعث شده است تا زناشوئي رسمي تحت نظارت و مراقبت قانون در آيد. با گذشت زمان در انتخاب همسر تغيراتي بوجود آمده است. در زمان ما آزادي بيشتري به جوانان داده مي شود تا خودشان همسر انتخاب كنند. همچنين زنان نيز از حقوق جديدي برخوردارند و در طرز فكر نسل جوان در انتخاب همسر تحولاتي صورت گرفته است . اما به علل گوناگون ازدواج جوانان ما دچار بحران شده است اين بحران سبب خواهد شد طي سالهاي 1378 تا 1388 حداقل يك ميليون و دويست هزار دختر با وجود ميل به ازدواج شانس آن را نداشته باشند.(اكبري،1385،ص 391)

هر پسر و دختري كه به سن رشد و بلوغ مي رسند بزرگترين آرزويشان اين است كه ازدواج كنند. با تاسيس زندگي مشترك زناشوئي ، استقلال و آزادي بيشتري بدست آورند ،يار و مونس مهربان و محرم رازي داشته باشند آغاز زندگي سعادتمندانه خويش را از زمان ازدواج حساب مي كنند و برايش جشن مي گيرند.(اميني،1376،ص 9)

نياز به همسر و تشكيل خانواده ،يك نياز فطري و غريزي است كه خانواده از روي حكمت ،اين نياز مقدس و شديد را در وجود انسان قرار داده است و در فصل مخصوص خود ،سر بر مي آورد و طلب مي كند. اگر به موقع و به طور صحيح ،به اين نياز پاسخ داده شود و خواهشش بر آورده گردد،مسير طبيعي خود را طي مي كند و به كمال مي رسد و انسان را به كمال مي رساند،و اگر به تاخير انداخته شود ،و يا به طور غير صحيح و غير طبيعي به آن جواب داده شود ،از مسير طبيعي خود منحرف شده  و طغيان مي كند هم خود فاسد مي گردد و هم آدمي را فاسد مي گرداند.(مظاهري،1376،ص22)

ازدواج اگر پيش از موقع صورت گيرد به عروسك بازي تبديل مي شود. اگر هم دير شود،مشكلاتي ديگر رخ ميدهد در آن صورت ما سخت گيري خواهيم كرد. هر چيزي اندازه دارد،سن اندازه دارد، دقت در انتخاب هم اندازه دارد قانون اساسي ايران سن 18 سالگي را مناسب اين مملكت انتخاب كرده است.(مجد،1384،ص 494)

تعريف ازدواج

ازدواج مصدر ثلاثي مزيد از باب افتعال و زواج مصدر باب مفاعله است؛اين دو وا‍‍ژه در اصطلاح فقهي و قانوني،به معناي رابطه اي است حقوقي كه لازمه آن،جواز كامجويي بين زن و مرد مي باشد،چنان كه واژه نكاح نيز به همين معناست هر چند از نظر لغت، ازدواج به معناي متحد شدن دو انسان و نكاح به معناي همخوابگي آن دو مي باشد. نكاح و ازدواج به معناي حق همخوابگي و به وحدت رسيدن است،كه معنايي است لغوي و عقد عامل پيدايش اين حق است؛هر چند فقها و حقوقدانان در بسياري از موارد مقصودشان از نكاح و ازدواج عقد خاص مي باشد.(ابراهيمي،1377،صص 15-17)

هدف ازدواج

1-  نجات از سرگرداني و بي پناهي و تشكيل خانواده: دختر و پسري كه ازدواج نكرده اند بمنزله كبوتراني بي آشيانه هستند، كه بوسيله ازدواج خانه و آشيانه و پناهگاه مي يابند شريك در زندگي و مونس و محرم راز و غمخوار و مدافع و كمك بدست مي آورند.

2-  ارضاي غريزه جنسي: غريزه جنسي در وجود انسان غريزه بسيار نيرومند و ارزنده اي است. و به همين جهت نياز دارد به وجود همسري كه در يك محيط امن و آرامش،در مواقغ احتياج،از وجودش بهره بگيرد و لذت ببرد.تامين صحيح خواسته هاي غريزه جنسي يك نياز طبيعي است كه بايد اجابت شود و الا ممكن است پي آمد هاي بد رواني،جسماني و اجتماعي داشته باشد.

3-  توليد و تكثير نسل: بوسيله ازدواج انسان فرزند پيدا مي كند.وجود فرزند ثمره ازدواج و باعث تحكيم بنياد خانواده و آرامش و دلگرمي زن و شوهر مي باشد.(اميني،1376،ص17)

هدف غايي از ازدواج

از آنجايي كه هدف اصلي و غايي در ازدواج در فرهنگ و ارزشهاي اسلامي و مباني روانشناختي همسري، نيل به آرامش است و مسائلي همچون از تنهايي در آمدن،تشكيل خانواده مستقل،ارضاي غرايز طبيعي و فرزند آوري از نتايج قهري ازدواج است و نه هدف اصلي مي بايست معيارهاي انتخاب همسر به گونه اي باشد كه ما را به هدف غايي از ازدواج كه همانا استقرار در ساحل آرامش است نايل گرداند. هدف ازدواج رسيدن به آرامش است و بهترين زوج و مطلوب ترين همسر،كسي مي تواند باشد كه وجود و حضورش بيش از همه آرامشگر جان باشد.(افروز،1378،صص31-33)

اهميت ازدواج

ازدواج،يك نيازفطري و ضرورت حيات اجتماعي و بستر آرامش و رشد و شكوفايي وجود انسان است.(افروز،1387،ص1)

ترديدي نيست كه ازدواج و ميل به زناشوئي زن و مرد از غرايز اوليه نوع بشر است و هر انساني به صورت طبيعي علاقه مند به ازدواج و توليد مثل مي باشد؛به تعبير ديگر هر انساني درصدد است كه از طريق توليد مثل،حيات موقت و پايان پذير خويش را از طريق بقاي فرزند دائمي سازد در عين حال چگونگي بقاي نسل نيز براي وي از اهميت ويژه اي برخوردار است چون اينكه هر فرد بشر همانگونه كه به سلامت خويش مي انديشد،به سلامت فرزند خويش نيز اهتمام دارد و همانگونه كه به دنبال سعادت خويش است،سعادت فرزند خود را نيز مي خواهد زيرا در حقيقت فرزند خود را تداوم وجود خويش دانسته و سعادت وي را از سعادت خويش جدا نمي كند.(ابراهيمي،1377،ص19)

ساختار زير بنايي ازدواج

سه شرط اوليه براي ازدواج وجود دارد:

الف: فرد پيش از ازدواج بايد مراحل بلوغ جسمي و رواني و اجتماعي را گذرانده باشد.

ب: فرد بايد انگيزه ازدواج داشته باشد يعني او بايد بخواهد كه ازدواج كند اگر انگيزه اي براي ازدواج نباشد آن ازدواج تحميلي خواهد بود.

ج: فرد بايد از اطلاعات كار ساز سياري آگاه باشد اين اطلاعات در سه زمينه لازم است:

1-  او بايد نسبت به خودش ،توان ها و نقش هايش،ديد درستي داشته باشد،بايد بداند كه آيا شايسته همسري است يا خير.

2-  فرد بايد از جنس مقابل خود آگاهي داشته باشد.زن از مرد و مرد از زن بايد شناختي داشته باشند مثلا بخش هاي اندكي از روانشناسي زن و مرد را بايد بدانند.

3-  فرد بايد از چند و چون تكليف همسري آگاه باشد.ما بايد بدانيم كه در يك زندگي زناشوئي مرد چه وظيفه اي و زن چه تكليفي دارد.

اين موضوعات مهم زير بنا و شرط هاي اوليه ازدواج را تشكيل مي دهند.(مجد،1384،ص259)

مشاوره زن و مرد با يكديگر

از جمله مباني اختلاف هاي زناشوئي موضوع هاي بد فهميدن يكديگر،بد تعبير كردن رفتار و گفتار يكديگر و اختلاف افق زن و شوهر در «فهميدن»است.زن يا شوهري كه مي گويد: همسرم مرا درك نمي كند بنابراين توضيحات مي خواهد بگويد:همسرم مرا نمي فهمد.و چه خوب مي شد اگر همسران به نرمي مي گفتند تلاش مي كنيم كه شما را بفهميم فرايند فهميدن نقش بر جسته اي در تداوم يا اختتام مناقشه در زندگي زناشوئي دارد.

هوش در فرايند فهم متقابل نقش مهمي را بازي مي كند.زوج هاي باهوش اگر به همديگر لج نكنند،به سرعت زياد اختلاف افق فهم خود را كاهش مي دهند.

يكي از علل بد فهمي اين است كه زن و شوهر مشكل هاي كوچكي با هم دارند كه به دليل كوچكي به فهم آنها همت نگما شته اند. اما اين مشكلات كوچك جمع شده و فرد را به سمت تنفر مي كشاند.در جريان تنفر ما دچار بد فهمي مي شويم.هر رفتار طرف مقابل را با سوء تعبير استقبال مي كنيم.(مجد،1381،صص 66-67)

چگونگي آشنايي زن و مرد از ديدگاه اسلام

1-  مغيره بن شعبه زني را خوستگاري كرده بود پيغمبر(ع) فرمود اگر قبلا او را مي ديدي اميد سازش و توافق بيشتر بود.

2-  محمد بن مسلم گويد از امام پنجم(ع) پرسيدم مردي كه مي خواهد ازدواج كند حق دارد زن را ببيند؟ فرمود آري،به گران ترين قيمت مي خرد(چگونه حق ديدن ندارد).

3-  حسن سري مي گويد: از حضرت صادق پرسيدم:مرد جايز است قبل از ازدواج زن را به دقت ببيند پشت سر و صورتش را نگاه كند؟ فرمود:آري مانعي ندارد كه زن مورد نظر را از پشت سر يا از جلو ببيند.

4-  باز مردي از امام صادق(ع) سئوال كرد،جايز است مردي موي سر و زيباييهاي زني را كه مي خواهد بگيرد ببيند؟ فرمود:اگر منظور لذت بردن نباشد (و صرفا غرض اطلاع از خصوصيات بدني زن باشد)اشكال ندارد،و در خبر ديگري سئوال مي كنند جايز است زن بايستد تا مرد او را ببيند مي فرمايد:آري ،بلكه لباس نازك پوشيدن در آن موقع هم مانعي ندارد.

5-  يكي از صحابه زني را خوستگاري كرده بود،پيغمبر(ص) فرمود صورت و دستهاي او را ببين.

توضيح:

مقصد اين روايات اين است اگر كسي زني را براي ازدواج انتخاب كرد و جهات ديگرش را پسنديد مي تواند براي اطلاع از خصوصيات بدني او را ببيند تا مبادا بعداً عيبي در وجود آن ببيند كه موجب پشيماني يا دلسردي و احياناً موجب تفرقه گردد.(مشگيني،1359،صص 44-45)

فوائد ازدواج

1-  وسيله اي براي حفظ بشر:

زنان شما مركز بذر افشاني شما هستند. شما هر زماني كه بخواهيد مي توانيد با آنها آميزش كنيد اول سعي كنيد از اين فرصت طبيعي بهره اي ببريد و با پرورش فرزندان صالح اثر نيكي براي خود از پيش بفرستيد و از خدا بترسيد و بدانيد كه او را ملاقات خواهيد كرد و به مومنان بشارت رحمت ده.(سوره بقره،آيه 223)

در اين آيه زنان تشبيه به مزرعه شده اند،ممكن است اين تشبيه براي بعضي در مورد زنان سنگين آيد ،كه چرا اسلام درباره نيمي از نوع بشر چنين بيان كرده است،در حالي كه نكته باريكي در اين تشبيه نهفته است،و در حقيقت قران مي خواهد با اين ضرورت وجود زن را در اجتماع انساني مجسم كند.كه زن يك وسيله اطفاء شهوت نيست،يلكه وسيله اي است براي حفظ نوع بشر.

2-  راهكاري براي پرورش فرزندان شايسته:

اين جمله به اين حقيقت اشاره دارد كه هدف نهايي از آميزش جنسي تنها لذت و كامجويي نيست بلكه افراد با ايمان بايد از اين موضوع براي ايجاد پرورش فرزندان شايسته استفاده نمايند و اين خدمت مقدس تربيتي را به عنوان يك ذخيره معنوي براي فرداي خود از پيش بفرستند.

«هنگامي كه انسان بميرد،برنامه عمل وي نيز تمام شود،و ديگر نمي تواند پس اندازي براي خويش تهيه كند،مگر بوسيله سه چيز كه اگر آنها را داشته باشد پس از مرگ هم بر او نتيجه بخش خواهد بود«صدقه جاريه»آثار خيري كه در منافع اجتماعي همواره بكار گرفته شود،همچون مسجد و بيمارستان و مدرسه و كتابخانه و مانند آن.«آثارعلمي»چون تاليف كتاب يا پرورش شاگرد.«پرورش فرزندان صالح»كه براي پدر و مادر خود با عمل و سخن،طلب آمرزش كنند.»(عزيزي،76،صص 37-39)

ازدواج و اعمال انسان

ازدواج و تشكيل كانون خانواده،آنچنان در وجود انسان تاثير مي گذارد و ارزش او را بالا مي برد و شخصيت او را رشد مي دهد،كه اعمال و عبادتهايش نزد خداوند و فرشتگان از ارزش والايي برخوردار مي شود به طوري كه ارزش آنها چند ده برابر مي گردد.(مظاهري،1376،ص16)

امام جعفر صادق (ع) مي فرمايند: دو ركعت نماز كه انسان متاهل بخواند،افضل و بالاتر است از هفتاد ركعت نماز كه انسان مجرد بخواند.(وسائل الشيعه،ج14،ص6)

معيارهاي زن مناسب از ديدگاه اسلام

1-  امام صادق (ع) مي فرمايد:همسر انسان همانند طوقي است در گردن وي پس ببين چه طوقي به گردن مي افكني.(طوق لعنت يا رحمت)

2-  پيغمبر(ص) مي فرمايد:بهترين زنان شما زني است كه بچه آور،مهربان،پاكدامن،نزد فاميلش عزيز و محترم،و در مقابل شوهر متواضع و فروتن باشد،براي شوهر زينت كند و نسبت به ديگران موقر و بي اعتنا باشد،حرف شوهر را بشنود،فرمانش را گردن نهد،در خلوت در اختيار وي باشد ولي مثل مردان مبتذل نباشد.

3-  علي(ع) مي فرمايد:بهترين زنان شما پنج طايفه اند پرسيدند آنها كدامند:فرمود سهل گير،نرمخو،رام،زني كه چون شوهر خشمگين شد نيارامد تا رضايت او را فراهم كند و بالاخره زني كه در غياب شوهر حيثيت او را نگه دارد اين زن از كاركنان و عمال الهي است و از لطف خداوند نا اميد نگردد.

4-  امام باقر (ع) مي فرمايد:مردي با پيغمبر (ص)در كار ازدواج مشورت كرد حضرت فرمود:آري زن بگير،ولي زن با ايمان خداشناس خدايت خير دهد زن شايسته مانند كلاغ «اعصم»ناياب است پرسيد كلاغ اعصم چيست؟فرمود كلاغي كه يك پايش سفيد باشد.

5-  پيغمبر(ص) مي فرمايد: هيچ مسلمان ،بعد از اسلام غنيمتي بالاتر از همسر مسلماني كه مايه انبساط خاطر و مطيع فرمان،و نگهبان مال و عرض در غياب شوهر باشد بچنگ نياورده.

6-   امام صادق(ع) مي فرمايد: بهترين زنان شما زني است كه خوشبو،خوش پخت و پز باشد، بجا خرج كند،بجا امساك نمايد چنين زن از كاركنان خداوند است،و كار كن خدا نااميدي و پشيماني ندارد .

7-  حضرت علي (ع) مي فرمايد:بهترين زنان شما زنان قريش اند با شوهر لطف و صفاي بيشتري دارند،با فرزند مهربانترند،در برابر شوهر تسليم اند و در برابر ديگران سركش.

8-  پيغمبر (ص) مي فرمايد: بهترين زنان امت من (از نظر ازدواج)زني است كه صورتش زيبا و مهرش كمتر باشد.

9-  حضرت علي (ع) مي فرمايد: زن شايسته چون لباس (عيب پوش)است.

10-                     پيغمبر(ص) مي فرمايد: پر بركت ترين همسر،زني است كه هزينه ازدواج و زندگي اش كمتر باشد.(مشكيني،1359،صص52-59)

تشويق اسلام به ازدواج كردن(در روايات)

ازدواج در اسلام مستحب مؤكد است ولي چنانچه اگر ازدواج نكردن باعث آلودگي به زنا و امثال آن شود واجب مي شود.خداوند متعال مي فرمايد:زنان و مردان مجرد و غلام و كنيز هاي شايسته تان را همسر دهيد اگر فقير باشند خدا از فضل خود بي نيازشان گرداند،خداوند بخشنده و دانا است.و نيز مي فرمايد:يكي از نشانه هاي خداوند اين است كه از جنس شما برايتان همسر آفريد تا موجب آرامشتان باشد و بين شما الفت و مهرباني قرار داد.

1-  پيغمبر اكرم(ص) فرموده:ازدواج كنيد،و مجردان را همسر دهيد،نشان بخت بلند مسلمان اين است كه زن بي شوهري را شوهر دهد. هيچ چيز نزد خدا محبوب تر از خانه اي كه در اسلام با ازدواج آباد شود نيست.

2-  پيغمبر اكرم(ص) فرموده:زن بگيريد كه من فرداي قيامت بفزوني شما بر ساير امتها افتخار مي كنم،تا آنجا فرزند در روز  قيامت بحال پدر و مادر سودمند است كه جنين سقط شده مي آيد خشمگين بر در بهشت مي ايستد ميگويند وارد شو مي گويد :تا پدر و مادرم پيش از من نروند قدم در بهشت نگذارم.

3-  حضرت رضا(ع) مي فرمايد: اگر درباره ازدواج دستوري از خدا و پيغمبر(ع) هم صادر نشده بود همان فوائد (اجتماعي) كه خدا در آن نهاده از قبيل نيكي با خويشان و پيوند با بيگانگان كافي بود كه خردمندان و مصلحت انديشان را به آن ترغيب كند.

4-  پيغمبر(ص)مي فرمايد:مردان مجرد را زن دهيد تا خدا اخلاقشان را نيك،و ارزاقشان را وسيع و جوانمرديشان را زياد فرمايد.

5-  حضرت علي (ع) مي فرمايد: پيغمبر (ع) دست بر سينه ي عثمان بن مغلون زد و فرمود: از سنت من اعراض نكن ، چون هر كس از روش من روي گرداند روز قيامت فرشتگان سر راه او را بگيرند و صورتش را از حوض من برگردانند.

6-   پيغمبر (ع) مي فرمايد: هيچ عملي مباحي در نزد خدا محبوب تر از ازدواج نيست.چون انسان از آميزش با حلال خود غسل كند شيطان بگريد و فرياد برآورد:اي واي اين مرد اطاعت پروردگار خويش كرد و گناهش آمرزيده شد.

7-  از پيغمبر (ص) نقل شده است كه درهاي آسمان چهار موقع گشوده شود :هنگام باريدن باران، هنگامي كه فرزند در صورت پدر مي نگرد،زماني كه در خانه كعبه را باز كنند،در وقت اجراي عقد نكاح.

8-  پيغمبر(ص) فرمود: ازدواج سنت من است هر كس از سنت من روي برگرداند از من نيست.

9-  پيغمبر اكرم(ص) فرموده: هر كه ازدواج كند نصف دينش را باز يافته از خدا درباره نيم ديگر بترسد.

10-                   پيغمبر اكرم(ص) فرموده: من از دنياي شما جز زن و عطر نپسندم.(مشكيني،1359،صص10-12)

ازدواج در قرآن

1-  و اوست كه بگسترد زمين را و گردانيد در آن كوهها و نهرها و همه ميوه ها ،و مقرر گرديد از جانب خداوند ازدواج دو تايي داشته باشند و مي پوشاند بوسيله شب و روز را بدرستي كه در آن نشانه هايي است از براي قومي كه فكر مي كنند.(آيه 3 ،سوره رعد)

2-  فرستاديم باد را كه باعث آبستن شدن باشد (مقصود گرد افشاني بوسيله باد و غيره)پس فرو فرستاديم از آسمان آب را پس نوشانيديم شما را از آن و نيستيد شما مر آن را خزانه داران.(آيه22،سوره حجر)

3-  منزه است خداوند ي كه آنچه از زمين مي رويد جفت قرار داده و شما بشر را نيز جفت آفريده چيزهاي ديگري را هم كه فعلا عقل هاي شما نمي رسد و نمي توانيد درك كنيد مثل(الكتريسيته مثبت و منفي)جفت قرار داده.(آيه 36،سوره يس)

4-  از هر چيزي خلق كرديم جفت (جمادات،نبادات،حيوانات و غيره)شايد پند گيريد.(آيه 49،سوره الذريات)

5-  رويانديم در زمين از هر گياهي جفت كه منظره سبز و خرم آنها بهجت آور است.(آيه 7،سوره ق)

6-   آيا به ديده بصيرت به گستره زمين نمي نگريد كه خداوند انواع گوناگون نباتات را زوج آفريده است.(آيه 7،سوره شعرا)

منابع:

1-  ابراهيمي،محمد(1377)- ازدواج با بيگانگان-قم-دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم-صص 15-17.

2-  ابراهيمي،محمد(1377)- ازدواج با بيگانگان-قم-دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم-ص19.

3-  افروز،غلامعلي(1378)-مباني روانشناختي ازدواج در بستر فرهنگ و ارزشهاي اسلامي-تهران –انتشارات دانشگاه تهران-صص31-33.

4-  اكبري،ابوالقاسم(1385)-مشكلات نوجواني و جواني-تهران-انتشارات نشر و توسعه-ص391.

5-  اميني،ابراهيم(1376)-آيين همسر داري يا اخلاق خانواده- تهران -انتشارات اسلامي-ص17.

6-   اميني،ابراهيم(1376)-آيين همسر داري يا اخلاق خانواده- تهران -انتشارات اسلامي-ص9.

7-  آيه 223،سوره بقره.

8-  آيه 7،سوره شعرا.

9-  آيه 7،سوره ق.

10-         آيه 49،سوره الذريات.

11-         آيه 36،سوره يس.

12-         آيه22،سوره حجر.

13-         آيه 3 ،سوره رعد.

14-         عزيزي تهراني،عليرضا(1376)-ازدواج و خانواده در كلام خدا-قم-انتشارات دار الثقلين-صص37-39

15-         صانعي،صفدر(1346)-بهداشت ازدواج از نظر اسلام-چاپخانه فردوسي-اصفهان-صص 7-8.

16-         مشكيني،علي(1359)-ازدواج در اسلام-             - صص 10-12.

17-         مشكيني،علي(1359)-ازدواج در اسلام-             - صص52-59.

18-         مشكيني،علي(1359)-ازدواج در اسلام-             - صص44-45.

19-         مظاهري ،علي اكبر(1376)-جوانان و انتخاب همسر-قم- انتشارات پارسيان-ص16.

20-         مظاهري ،علي اكبر(1376)-جوانان و انتخاب همسر-قم- انتشارات پارسيان-ص22.

21-         مجد،محمد(1381)-انسان در دو جلوه:روانشناسي زن و مرد-تهران-انتشارات مكيال –صص66-67.

22-         مجد،محمد(1381)-انسان در دو جلوه:روانشناسي زن و مرد-تهران-انتشارات مكيال –ص494.

23-         مجد،محمد(1381)-انسان در دو جلوه:روانشناسي زن و مرد-تهران-انتشارات مكيال –ص295.

24-         وسائل الشيعه-جلد 14-ص6.